Bất kì ai đặt chân đến Quảng Ngãi cũng nên một lần thử món don - đặc sản trứ danh của vùng đất này mà không ở đâu có. Có lẽ, đối với người dân xứ khác, con don là loài vật mơ hồ, chẳng biết hình thù ra sao.
Don còn được gọi là déc, có dạng giống quả trám, vỏ mỏng, màu vàng đậm, dài chừng 2 cm, trông giống con trùng trục nhưng vỏ tròn hơn và cũng thường bị nhầm lẫn với hến nhưng thực chất không phải. Đây là loại động vật thuộc họ hến, thường sống ở các vùng nước lợ, đặc biệt tập trung nhiều ở sông Trà Khúc, sông Vệ, Quảng Ngãi.
 |
| Con don trông rất giống con hến, thường sống ở vùng nước lợ |
Don thường trốn sâu trong đá nên rất khó phát hiện, muốn bắt được chúng phải trải qua quá trình gian khổ và cần có kinh nghiệm đánh bắt nhiều. Con don sau khi được đánh bắt về phải đập chúng để lấy con ở bên trong, việc này cũng cần đòi hỏi kỹ thuật đập với lực vừa phải rất kỳ công mà không phải ai cũng đủ kiên nhẫn để thực hiện.
Không chỉ là món ngon, don còn có giá trị dinh dưỡng cao. Theo Đông y, don là loài sinh vật có tính hàn, vị ngọt nhẹ, không độc. Có công dụng lợi tiểu, thông khí, mát gan, thanh nhiệt, giải độc,... Vỏ don có tính ấm vị mặn, giúp tiêu đờm, tan hạch và chống nôn khá hiệu quả. Thịt don có nhiều chất dinh dưỡng như: Protein, chất béo, natri, sắt, omega-3, i-ốt, kẽm và vitamin B12 và một lượng nhỏ photpho, mangan và canxi.
Don là nguồn bổ sung chất béo Omega 3 cực tốt. Đây là 1 trong những loại axit có thể làm giảm quá trình mỡ trong máu. Ngoài ra nó còn có thể làm giảm, kìm hãm lại sự tăng trưởng cũng như sự phát triển của bệnh xơ vữa động mạch. Nó rất tốt cho hệ tim mạch bởi có thể giúp cho hệ tim mạch luôn khỏe mạnh, ngăn ngừa được chứng đột quỵ.
 |
| Don chứa nhiều chất dinh dưỡng tốt cho cơ thể |
Don khi được cào về sẽ được chà vỏ, rửa thật sạch, ngâm đến khi nhả hết cát, rồi đun nước luộc cho đến khi há miệng. Sau đó, tách riêng phần nước luộc don và con don, dùng đũa khuấy đều cho phần thịt rớt ra khỏi vỏ.
Sau khi đã tách vỏ, phần thịt bỏ vào nước luộc don nấu lại, tùy khẩu vị mà nêm nếm cho vừa miệng, nhưng nhất thiết phải có một chút cay the từ ớt để tăng độ kích thích.
Cách chọn mua don
Không phải con don nào cũng có thể chế biến thành món ngon được mà phải chọn được những con don tươi ngon nhất mới có thể chế biến được.
Cần chọn những con có vỏ cứng không bị há miệng. Những con mà khẽ đụng vào mà đã há miệng ra thì chắc chắn nó sẽ không còn tươi nữa.
Hoặc có thể sờ vào nếu nó đang há miệng mà nó ngậm vào thì chắc chắn đó sẽ là những con còn tươi. Ngoài ra thì bạn có thể lựa chọn những con tròn, đó sẽ là những con ngon.
Cách làm canh don Quảng Ngãi
 |
| Don là món ngon đặc trưng của Quảng Ngãi, khó tìm thấy ở nơi khác |
Nguyên liệu: 2 kg don, 2 - 3 củ hành tây, 2 củ hành tím, 150g lá hẹ, 4 cái bánh tráng nướng
Gia vị gồm có muối, đường, bột ngọt, hạt nêm, nước mắm, ớt xào, ớt hiểm, dầu ăn.
Cách làm: Don sau khi mua về hãy rửa sạch với 3 – 5 lượt nước. Sau đó, cho don vào nước vo gạo ngâm khoảng 4 tiếng để don nhả hết đất cát ra. Hành tây bóc vỏ, rửa sạch đất cát, để ráo rồi mang ra thái sợi. Cuối cùng, ngâm hành tây đã thái vào tô nước lạnh để giảm mùi hăng. Hành tím rửa sạch, cắt lát nhỏ. Lá hẹ cũng rửa sạch rồi cắt khúc vừa ăn.
Don sau ngâm đủ thời gian thì vớt ra rồi đem đi luộc với tỷ lệ 1 don : 2 nước. Trong thời gian luộc, vớt hết bọt ra. Luộc don cho đến khi don mở hết miệng ra thì tắt bếp, chắt hết nước luộc vào một cái nồi khác, giữ lại phần don. Sau đó đãi cho sạch vỏ bằng nước sạch, chỉ lấy phần thịt don.
Bắc xoong lên bếp, thêm chút dầu ăn rồi phi hành tím cho thơm. Tiếp đến, cho phần thịt don đã đãi vào xào. Nêm vào nồi 1 muỗng canh nước mắm, nửa muỗng canh hạt nêm, 1 muỗng cà phê bột ngọt rồi đảo đều khoảng 5 phút. Cho nước luộc don vào nồi, nấu cho nồi don sôi lên, hớt bỏ bớt bọt trắng rồi cho hành tây và lá hẹ vào, để khoảng 2 - 3 phút thì tắt bếp.
Múc don ra bát, thêm lên trên vài lát ớt hiểm. Ăn kèm với canh don với bánh tráng nướng thơm, ớt xào miền Trung hay mắm ớt đều được. Thưởng thức don lúc nóng sẽ cảm nhận nước don ngọt thanh, thịt don dai dai, thêm chút hăng hăng ngòn ngọt của hành và bánh tráng thơm giòn.
